«شب قدر» شبی است كه در آن قرآن بر پیامبر عظیم الشأن اسلام نازل شده است و فضیلت عبادت در این شب از تمام شبها بیشتر است. در این شب مقدرات یك سال انسان معین می گردد. از با فضیلت ترین اعمال در چنین شبی «احیاء» می باشد كه به معنای پاس داشتن یك شب تا صبح است. پس جا دارد كه در چنین شبی انسان از اعمال زشت خود استغفار نماید چرا كه شب توبه است و خداوند در آن بندگانش را مورد اكرام خاص خود قرار می دهد. لسان الغیب سروده است:
چه مبارك سحری بود و چه فرخنده شبی آن شب قدر كه این تازه براتم دادند
هاتف آن روز به من مژده این دولت داد كه بدان جور و جفا صبر و ثباتم دادند

بر آنیم تا دراین مقاله به بررسی فضیلت این شب بزرگ در آیات، روایات و سیره علما بپردازیم.
شب قدر در آینه آیات قرآن

به جرات می توان گفت برجسته ترین آیات قرآن در مورد شب قدر و فضیلت آن كه است كه خداوند متعال می فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل كردیم. و از شب قدر چه آگاهت كرد. شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن شب فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان برای هر كاری كه مقرر شده است فرود می آیند. آن شب تا دم صبح صلح و سلام است».

از جمله دلایل فضیلت شب قدر بلكه والاترین جنبه فضیلت آن نزول قرآن كریم در این شب می باشد كه به صورت یك باره بر قلب مقدس پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) نازل گردید و در بقیه عمر مبارك ایشان به صورت تدریجی انجام گرفت. قرآن كریم یكی از علل فضیلت ماه رمضان را همین معنا برشمرده و می فرماید: (شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان)؛ «ماه رمضانی كه قرآن را در آن فرو فرستادیم؛ كتابی كه مردم را راهبر و متضمن دلایل آشكار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است».

قرآن كریم علت دیگر فضیلت این شب بزرگ را تعیین مقدرات انسان قلمداد نموده و می فرماید: (انّا انزلناه فی لیلة مباركة انّا كنّا منذرین - فیها یفرق كل امر حكیم)؛ «ما قرآن را در شبی فرخنده نازل كردیم؛ زیرا كه هشدار دهنده بودیم. پس در آن شب هر كاری محكم و استوار می شود».

شب قدر در آینه روایات معصومین
وجه تسمیه شب قدر

نوعاً در ادبیات دینی ما هر یك از آموزه های اسلامی دارای وجهی برای نام گذاری است و تسمیه آن برخاسته از یك ویژگی یا یك علقه معنایی است كه بین اسم و معنای آن وجود دارد. به عنوان نمونه احادیث نسبتاً زیادی در مورد وجه تسمیه «رمضان» وجود دارد. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در حدیثی فرمود: (انما سمی الرمضان لانّه یرمض الذنوب)؛ «رمضان رمضان نامیده شد كه گناهان را از بین می برد». نیز در جایی دگر فرمود: (سمّی الرمضان لشدة الحرّ)؛ «از آن رو رمضان به خاطر شدت گرما رمضان نامیده شد.». در مورد نام گذاری شب قدر نیز امام رضا (علیه السلام) فرموده است: «ماه رمضان ماهی است كه در آن قرآن نازل گشته است و در این ماه به پیامبر(صلی الله علیه و آله) وحی شده و در آن شب قدر است؛ شبی كه از هزار ماه بالاتر است. در آن شب هر كاری محكم و برقرار می شود و مسائلی كه در طول سال از نیكی و بدی، سود و زیان، روزی و زندگی و مرگ وجود دارد رقم زده می شود و به همین جهت است كه «قدر» نامیده شده است».
برتری بر هزار ماه

آن گونه كه به نحو اشاره گذشت و در آیات قرآن نیز بدان اذعان شده است شب قدر از هزار ماه برتر می باشد. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) دراین زمینه می فرماید: (قد جاءكم شهر رمضان مبارك شهر فرض اللّه علیكم صیامه تفتح فیه ابواب الجنان و تُغَلُّ فیه الشیاطین فیه لیلة القدر التی خیر من الف شهر من حُرمها فقد حُرم)؛ «ماه رمضان فرا رسیده ماهی با بركت كه خدا روزه اش را بر شما واجب گردانید. درهای بهشت در این ماه باز می شود و شیاطین در غل و زنجیرند در این ماه شب قدر است كه فضیلت آن از هزار ماه بیشتر است. در حقیقت محروم كسی است كه از بركات آن شب محروم باشد».
آثار شب قدر

شب قدر بهترین فرصت برای طلب بخشش و آمرزش گناهان از خداوند است و پروزدگار در این شب عنایت ویژه ای به بندگان خود دارد و در واقع آن را بهانه ای جهت آمرزش بندگان خود قرار داده است. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) در روایتی وجود شب قدر را غایت لطف خدا به امت خویش برشمرده، می فرماید:

«به امت من در ماه رمضان پنج چیز داده شده كه به امت هیچ پیغمبری پیش از من داده نشده است. اما عطای اول: هر گاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند به سوی بندگان نظر می كند و كسی كه خدا به او نظر كرده تا ابد عذاب نمی شود. دوم: بوی بد دهان آنان كه در نزد خدا شب زنده داری می كنند خوشبوتر از بوی مشك می شود. سوم: ملائكه برای ایشان در شب و روز استغفار می كنند. چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت خویش را امر می كند كه استغفار كند و تزیین شود برای بندگان. پس چه نزدیك است كه سختیهای دنیا آنها را در خود فرو برد و می روند به سوی بهشت و كرامت من. پنجم: پس هر گاه شب آخر فرا رسد خداوند همه بندگان را می آمرزد.

مردی گفت: یا رسول اللّه در شب قدر؟ پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: مگر نمی دانی كه كارگران هر گاه كارشان تمام شود، مزد به آنها می دهند».

هم چنین روزه داران در دعای روز قدر به درگاه خدا دست بلند كرده و می خوانند: (اللهم ارزقنی فیه فضل لیلة القدر و صیّر اموری فیه من العسر الی الیسر و اقبل معاذیری و حطّ عنّی الذنب و الوزر یا رئوفا بعباده الصالحین)؛ «بار خدایا! فضل شب قدر را در این روز بر من روزی كن و كارهایم را از سختی به آسانی وا گردان و عذرم را بپذیر و گناهانم را بریز ای مهربان به بندگان نیكوكار».